Header Uit de oude Koektrommel

Joodse begraafplaatsen en grafstenen

 
Informatie
Index Joodse graven in Nederland

 

Informatie
 
Voor een Joodse begraafplaats geldt eeuwige grafrust. Om deze reden mogen Joodse begraafplaatsen dan ook niet worden geruimd volgens de wetten van het jodendom. Het is een plaats waar voorouders ongestoord wachten op de komst van de ‘masjiach’ (Messias); het moment dat alle rechtvaardigen zullen opstaan voor het eeuwige leven. Alleen bij hoge uitzondering mag de grafrust van de overledenen worden verstoord. Of eigenlijk alleen dan als een graf of een hele begraafplaats om een uiterst dringende reden moet worden ontruimd.

De begraafplaats ligt van oorsprong niet binnen de bebouwde kom. Ondanks dat de begraafplaats gewijde grond is, wordt een lijk als onrein gezien en daarvoor niet begraven binnen de bebouwing.
Over het algemeen zijn de Joodse begraafplaatsen in Nederland in te delen in Sefardische en Asjkenazische begraafplaatsen. Sefardische begraafplaatsen worden gekenmerkt door liggende grafstenen, terwijl op Asjkenazische begraafplaatsen de grafstenen rechtop staan. Daarnaast zijn de Joodse graven in ons land op het zuidoosten gericht in de richting van Jeruzalem.
Ondanks dat het Joodse geloof ieder mens als gelijke ziet en zo ook begraven wordt, is er vaak toch een onderscheid te vinden in de vorm, bewerking en grootte van de gedenksteen.

 

Graf van Mordechai Maisel Praag

Het graf van Mordechai Maisel uit 1601 op de Oude Joodse Begraafplaats in Praag.
Bron: © Uit de oude Koektrommel

 
De Hebreeuwse tekst op Joodse grafstenen begint en eindigt bijna altijd met dezelfde tekens. Beginnend met פנ (PN), wat staat voor ‘Po Niqbar’ bij mannen en ‘Po Niqbara’ voor vrouwen (hier is begraven), of met פט (PT), wat staat voor ‘Po Tamoen’ bij mannen en ‘Po Temoena’ bij vrouwen (hier is geborgen) en eindigend met תנצבה, (TNTBH) wat staat voor ‘Tehi Nisjmato Tseroera Bitsror Hachajim’ (Moge zijn of haar ziel gebonden zijn in de bundel der levenden). Dit is te vergelijken met het Latijnse R.I.P. (‘requiescat in pace’ oftewel rust in vrede) op Christelijke grafstenen.

Op de oudste zerken is meestal alleen de voornaam van de overledene te vinden, gevolgd door de vadersnaam oftewel patroniem. Op latere stenen staat veelal in het Hebreeuws de voor- en achternaam. Vaak zijn ook de woorden ‘bat’ (dochter van) of ‘ben’ (zoon van) te zien en worden soms naast de Joodse data de Christelijke data erbij vermeld. (Het Joodse jaartal kan naar de Gregoriaanse ongeveer omgerekend worden door de eerste 5 weg te laten en er 1240 bij op te tellen. Of gebruik eenvoudig deze converter voor het omrekenen.)
Tevens kunnen op de zerken afkortingen voorkomen in Latijnse karakters. Soms als afkorting van een Hebreeuwse tekst als Z.L. van ‘Zichrona Liwracha’ (Zijn nagedachtenis zij ten zegen) of T.M.K. de afkorting van ‘Tehi Menoechato Kawod’ (Moge zijn of haar rust eervol zijn), maar vaker als afkorting van een Nederlandse tekst als Z.R.I.V. of H.R.I.V. de afkorting van ‘Zij of Hij Ruste In Vrede’.
(U vindt hier afkortingen die voorkomen op Nederlands Joodse grafstenen).

 

Joodse begraafplaats Třebíč-Tsjechië

De Joodse begraafplaats boven de Joodse wijk van Třebíč in Tsjechië.
Bron: © Uit de oude Koektrommel

 
De graven van mensen met de naam Cohen of variaties daarvan zijn meestal aan de buitenkant van de begraafplaats te vinden of langs de paden die voor de ‘Kohaniem’ door middel van speciale bordjes toegankelijk worden verklaard, het zogeheten ‘Kohaniempad’. ‘Kohen’ is Hebreeuws voor priester. De Kohaniem worden beschouwd als afstammelingen in de mannelijke lijn van de eerste Hogepriester Aäron. Zij leidden de diensten in de Tempel, geassisteerd door de Levi’iem, de afstammelingen van Levi, de derde zoon van aartsvader Jacob. Het is een priester namelijk verboden een begraafplaats te betreden, omdat deze onrein is. Het Kohaniempad is echter niet onrein en zo kan een priester toch het graf van familie bezoeken.

Op sommige zerken zijn afbeeldingen of symbolen aangebracht. Op een priestergraf staan twee zegenende handen afgebeeld. De handen worden zo gehouden bij het uitspreken van de priesterzegen in een synagoge. De vingers kunnen het teken vormen van de Hebreeuwse letter ‘sjin’ van ‘Sjaddai’ (Almachtige).
Het graf van een afstammeling van Levi is te herkennen aan een (waterschenkende) kan en schaal. Dit is het symbool van de Leviet, die de kan en schaal hanteert bij de rituele handwassing van een kohen, voorafgaand aan de priesterzegen. Zo is een hert het symbool voor afstammelingen van Naftali met namen als Zvi, Hirsch en Naftali. De leeuw staat voor afstammelingen van Juda met namen als Aryeh, Judah, Leib en Loew en de stam Benjamin heeft een wolf als symbool.
Er zijn nog meer van dit soort symbolen, zoals een sjofarhoorn voor een sjofarblazer, een gebroken tak of boom voor een jong overleden persoon en het snijwerktuig van de ‘moheel’, de uitvoerder van besnijdenissen. Een open boek duidt op een rabbijn of geleerde, een vogel duidt op het graf van een vrouw, terwijl een gebroken kaars op het graf van een vrouw een vroege dood op jonge leeftijd symboliseert.
Na 1900 komt, waarschijnlijk onder invloed van de Zionistische Beweging, de Davidster vaker voor op Joodse grafmonumenten, evenals een tros druiven als embleem van Israël en de menorah.

 

Oude Joodse begraafplaats Praag

De oudste nog bestaande Joodse begraafplaats van Europa: de Oude Joodse Begraafplaats in de wijk Josefov in Praag.
Bron: © Uit de oude Koektrommel

 
Op de sabbat en de Joodse feest- en gedenkdagen zijn de begraafplaatsen voor bezoek gesloten. Een Joodse begraafplaats heeft dezelfde ‘heiligheid’ als een synagoge en ook hier dienen mannen hun hoofd te bedekken. Het wordt als respectloos beschouwd om over een graf te lopen of erop te staan, ertegenaan te leunen, er te eten, te drinken of te roken. Als men een grafsteen nader wil bekijken, benadert men deze van de zijkant.

Traditioneel worden er geen bloemen meegenomen. Als teken dat het graf wordt bezocht en de overledene niet vergeten is leggen Asjkenazim een steen(tje) en Sefardim in Nederland vaak wat gras op het graf. In de Chassidische en andere Sefardische gemeenschappen worden veelal kaarsen gebrand.
De oorsprong van dit gebruik van steentjes is oud en stamt mogelijk uit de oudtestamentische tijd, toen het Joodse volk een nomadisch bestaan leidde. Mensen werden begraven op de plek waar ze stierven en de vaak bovengrondse graven werden bedekt met hopen stenen. Zo lieten roofdieren de graven met rust. Andere bezoekers vulden de stenen vervolgens uit respect aan.
Door de eeuwen heen kreeg het leggen van de stenen op de graven een symbolische waarde. Stenen vergaan niet. Ze hebben eeuwigheidswaarde. De onvergankelijkheid van de stenen staat ook voor eeuwige liefde en geloof en het altijd durende respect; een herinnering aan en verbondenheid met de overledene.

 

Steentjes Joods graf

Achtergelaten steentjes op een Joods graf met onderaan de afkorting van ‘Tehi Nisjmato Tseroera Bitsror Hachajim’.
Bron: © Uit de oude Koektrommel

 
 
 

Index Joodse graven in Nederland
 
 
Algemeen
 
Het Stenen Archief
Een lange termijn project dat gestart is door Amoeta Akevoth en per 1 februari 2020 werd overgedragen aan de nieuw opgerichte Stichting Het Stenen Archief. Via uitgebreid zoeken kunt u kiezen uit de zoekmogelijkheden. Als u vóór de naam op het vergrootglas klikt verschijnt er een foto van het betreffende graf met een volledige transcriptie en vertaling van de tekst op de grafsteen.
Website: Het Stenen Archief
Zie ook de toelichting over de opbouw van de teksten en veel gebruikte afkortingen op Joodse grafstenen.

Joodse oorlogsgraven
Via de databank kunt u op naam zoeken naar gegevens van Joodse personen die overleden zijn in de Tweede Wereldoorlog.
Website: Akevoth
 
 
Plaatselijk
 
Amsterdam

Begraafkaarten Portugees Israëlitische Gemeente Amsterdam
Begraafkaarten van de Portugees Israëlitische Gemeente in Amsterdam. U kunt op naam zoeken in de databank, waarna u aan het begin van de regel van een persoon kunt klikken op ‘file’ om de begraafkaart met gegevens te bekijken.
Website: Akevoth

Begrafenisregister Portugees-Israëlietische gemeente Talmud Torah Amsterdam 1639-1648
De transcriptie van het begrafenisregister van de Portugees-Israëlietische gemeente Talmud Torah Amsterdam 1639-1648 kunt u als pdf-bestand downloaden.
Website: Stadsarchief Amsterdam

Begraafvergunningen Amsterdam
Via de databank kunt u op naam zoeken naar gegevens uit de begraafvergunningen van Amsterdam.
Website: Akevoth

Begraafplaatsen Joodse Gemeente Amsterdam (NIHS)
Begraafplaatsen die onder beheer staan van de Joodse Gemeente Amsterdam (NIHS; Nederlands-Israëlietische HoofdSynagoge). In de databank kunt u zoeken op naam.
Website: NIHS

Joodse begraafplaats Muiderberg (Amsterdam) 1834-1954
Via de databank kunt u op naam zoeken naar gegevens van personen die begraven zijn op de Joodse begraafplaats Muiderberg in de periode 1834-1954.
Website: Akevoth

Joodse Begraafplaats Zeeburg (Amsterdam)
De Stichting Eerherstel Joodse Begraafplaats Zeeburg heeft op het zuidelijkste deel van de Joodse begraafplaats Zeeburg een aantal stenen laten restaureren. Deze stenen dateren uit de periode maart 1883 tot maart 1885. Via deze link komt u in een namenoverzicht. Als u op een naam klikt verschijnt de graffoto met de transcriptie en vertaling van de graftekst aangevuld met genealogische gegevens.
Zie ook: Levendgeboren kinderen 1884-1934, Levenloos geboren kinderen 1884-1934 en Naar Diemen verplaatste graven met grafsteen 1912-1914
Website: Eerherstel Zeeburg
Zie ook de website van Bart Voorzanger
 
 
Arnhem

Joodse begraafplaats Moscowa te Arnhem
Personen begraven op de Joodse begraafplaats Moscowa te Arnhem of waarvoor een gedenksteen aanwezig is. Het overzicht is op twee websites te vinden, die niet meer in gebruik zijn of nauwelijks worden bijgehouden. Voor de zekerheid worden derhalve beide websites vermeld, mocht één van de websites definitief van het internet verdwijnen.
Website: Way Back Machine
Website: Synagoge Arnhem
 
 
Assen

Joodse Begraafplaats Assen
Er is veel informatie te vinden op deze website, zoals een pdf-bestand met foto’s van een reeks grafstenen met de vertaling van de Hebreeuwse tekst, scans van het grafregister 1852-1904 en op dezelfde pagina een grafoverzicht met namen en gegevens, een pdf-bestand met gegevens van graven zonder grafsteen 1861-1941, alle overledenen 1793-heden, scans van het begrafenisregister (1861-1890, 1890-1941 en 1941-heden) en een namenoverzicht met gegevens van in Westerbork overleden personen en niet-Westerborkers die begraven zijn in Assen.
Website: Joodse Begraafplaats Assen
 
 
Bloemendaal

Joodse begraafplaats Bloemendaal
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Bloemendaal (Bergweg).
Website: Schiltmeijer
 
 
Culemborg

Joodse begraafplaats Culemborg 1743-1811
Uittreksel van de begraafregisters van de Nederlands Gereformeerde kerk te Culenborg met een lijst van Joden begraven op de Joodse begraafplaats (1743-1811).
Website: NKvJG
 
 
Edam

Joodse begraafplaats Edam
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Edam (Oorgat).
Website: Schiltmeijer
 
 
Elburg

Joodse Begraafplaats Elburg
Op de website vind u een overzicht van de grafzerken en een namenlijst. Door op het nummer van de grafzerk te klikken of op een naam in de namenlijst ziet u foto en vindt u eventueel gegevens over de betreffende persoon.
Website: Online Begraafplaatsen
Zie ook Joodse begraafplaats Elburg 1803-1974.
 
 
Enkhuizen

Joodse begraafplaats Enkhuizen
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Enkhuizen.
Website: Schiltmeijer
 
 
Friesland

Joodse begraafplaatsen Friesland
Via de databank kunt u op naam of plaats zoeken naar gegevens van personen die begraven zijn op de Joodse begraafplaatsen in Friesland.
Website: Akevoth

Begraafregisters Harlingen, Franeker en Terschelling
Via de databank kunt u op naam of plaats zoeken naar gegevens van personen die begraven zijn op de Joodse begraafplaatsen van Harlingen, Franeker en Terschelling.
Website: Akevoth
 
 
Gouda

Begraafboek Israëlitische Gemeente
Begraafboek Israëlitische Gemeente 1841-1942.
Website: SAMH
 
 
Groningen

Stichting Historie Joods Groningen
De Stichting Historie Joods Groningen brengt de geschiedenis van de Joodse gemeenschappen in stad en provincie Groningen onder de aandacht. Op de website vindt u onder andere informatie over de Joodse begraafplaatsen in de provincie Groningen en kunt u op naam zoeken in de databank. Bij een gevonden persoon vindt u (genealogische) informatie en door te klikken op het nummer wordt de graffoto getoond.
Website: Historie Joods Groningen
 
 
Haarlem

Joodse begraafplaats Haarlem
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Haarlem (Amsterdamsevaart).
Website: Schiltmeijer
 
 
Hoofddorp

Liberaal Joodse begraafplaats Gan Hasjalom Hoofddorp
Namenoverzicht van de Liberaal Joodse begraafplaats Gan Hasjalom in Hoofddorp (Vijfhuizerweg).
Website: Schiltmeijer

Liberaal Joodse begraafplaats Gan Hasjalom Hoofddorp; In Memoriam Slachtoffers Tweede Wereldoorlog
Namenoverzicht van de Liberaal Joodse begraafplaats Gan Hasjalom in Hoofddorp; In Memoriam Slachtoffers Tweede Wereldoorlog.
Website: Schiltmeijer
 
 
Hoorn

Joodse begraafplaats Hoorn
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Hoorn (onderdeel van de Algemene begraafplaats Hollands hof).
Website: Schiltmeijer
 
 
Kortenhoef

Joodse begraafplaats Kortenhoef
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Kortenhoef (Koninginneweg).
Website: Schiltmeijer
 
 
Maastricht

Begraafinschrijvingen Maastricht 1833-1839
Begraafinschrijvingen uit Maastricht over de periode 1833-1839. Door op de naam te klikken verschijnt de afbeelding uit het register.
Website: Akevoth
 
 
Meerssen

Joodse slachtoffers Duitse vernietigingskampen geboren te Meerssen
Joodse slachtoffers van Duitse vernietigingskampen, die geboren zijn te Meerssen.
Website: Akevoth

Joodse begraafplaats Meerssen
Namenlijst met gegevens van de grafstenen op de Joodse begraafplaats te Meerssen. Klik op ‘Grafstenen op de joodse begraafplaats’.
Website: Akevoth
 
 
Medemblik

Joodse begraafplaats Medemblik
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Medemblik (Oude haven-Bangert).
Website: Schiltmeijer
 
 
Middelburg

Joodse begraafplaatsen Middelburg 1759-1852
Transcripties en vertalingen van de Portugese begraafplaats (1656-1799) en de Hoogduitse begraafplaats (1759-1852) in Middelburg.
Pdf-bestand: NKvJG

Asjkenazische begraafplaats Walensingel Middelburg 1759-1946
Begraven op de Asjkenazische begraafplaats Walensingel in Middelburg in de periode 1759-1946.
Website: NKvJG

Sefardische begraafplaats Jodengang Middelburg 1656-1727
Sefardische begraafplaats aan de Jodengang begraafplaats in Middelburg in de periode 1656-1727.
Website: NKvJG
 
 
Monnickendam

Joodse begraafplaats Monnickendam
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Monnickendam (Niesenoortsburgwal).
Website: Schiltmeijer
 
 
Nijmegen

Begraafregister Nijmegen 1790-1812
Via de databank kunt u op naam zoeken naar gegevens van Joodse personen in het begraafregister van Nijmegen in de periode 1790-1812.
Website: Akevoth
 
 
Zaandam

Joodse begraafplaats Zaandam
Namenoverzicht van de Joodse begraafplaats in Zaandam (Westzanerdijk).
Website: Schiltmeijer